فیزیولوژی و تشریح هیپوتالاموس

درس: جراحی داخلی ۱

مقدمه
هیپوتالاموس برای جانوران مهره‌دار به عنوان مهمترین بخش از مغز تلقی می‌شود که کنترل ثبات محیط داخلی بدن را به عهده دارد. هیپوتالاموس به عنوان بخش کوچکی از مغز است که در انسان فقط ۵ گرم وزن دارد. هیپوتالاموس بخش شکمی مغز دوم را شامل می‌شود و در زیر تالاموس واقع شده است. هیپوتالاموس مرکز تنظیم اعمال مختلفی از جمله گرسنگی ، تشنگی ، خواب و بیداری و تنظیم دمای بدن است.(آراسته؛۱۳۸۸)

ناحیه ی هیپوتالاموس در پایین و در جلو تالاموس قرار دارد. هیپوتالاموس کف و دیواره ی طرفی بطن سوم را می سازد و به دلیل این که کنترل برخی فعالیت های احشایی و متابولیک را بر عهده دارد لذا اصطلاحا آن را گانگلیون مغزی سیستم عصبی خودکار می نامند. از نظر آناتومیک ٬ هیپوتالاموس کف بطن سوم یا حفره ی بین پایه ای و دیواره ی بطن سوم را در زیر شیار هیپوتالامیک می سازد. حدود هیپوتالاموس عبارتند از: در جلو ٬ تقاطع بینایی و در عقب ماده سوراخ دار و در بالا و عقب ٬ شیار هیپوتالامیک.
هیپوتالاموس از ماده خاکستری ساخته شده است و وزنی حداقل معادل با ۴ گرم دارد و در برگیرنده ی مکانیزم های عصبی اعمال حیاتی مهم بدن می باشد.
هیپوتالاموس از سه بخش بینایی یا اپتیک ٬ برجسته(tuberal) و پستانی(mamillary) ساخته شده است که هرکدام از این سه بخش نیز به ترتیب شامل دو ٬ سه و دو هسته(کاملا هفت هسته) می باشند.

ساختمان هیپوتالاموس

مجموعه هسته هایی که در زیر تالاموس قرار گرفته اند هیپوتالاموس نامیده می شوند و مرکزی تمام اتوماتیک به وجود می آورند که بالاترین مرجع تنظیم اعمال خودکار در مغز محسوب می شود. این مرکز ارتباط وسیعی با دستگاه کناری دارد و مهمترین مسیر خروجی حرکتی این دستگاه به شمار می رود و از این جهات می توان آن را جزء دستگاه کناری دانست.

هسته های هیپوتالاموس

۱- گروه قدامی
الف- در ناحیه ی میانی  شامل هسته های زیر است
– هسته ی پری اپتیک

اعمال هیپوتالاموس
هیپوتالاموس بالاترین مرجع تنظیم اعمال خودکار در مغز است. تنظیم دستگاع نباتی ٬ آب بدن ٬ تغذیه ٬ حرارت بدن و ترشح غدد داخلی مربوط به این هسته ها است. ساعت بدن نیز در همین جا قرار دارد. به علاوه در موارد تنظیم خواب ٬ تظاهرات عاطفی و رفتار جنسی نیز هیپوتالاموس با دستگاه های دیگر مغز همکاری می نماید.
۱- تنظیم اعمال نباتی
تنظیم دستگاه سمپاتیک و پاراسمپاتیک به عهده ی هیپوتالاموس است. هسته های خلفی و جانبی و هسته های دورسومدین مراکز تنظیم دستگاه سمپاتیک و هسته های دیگر هیپوتالاموس که در نواحی قدامی و میانی قرار دارند ٬ مراکز تنظیم دستگاه پاراسمپاتیک هستند.
۲- تنظیم آب بدن

AGRP آزاد شده از نورون های اشتهازای هیپوتالاموس یک آنتاگونیست طبیعی MCR-3 و MCR-4 است و احتمالا با بازداشتن Alpha-MSH از تحریک گیرنده های ملانوکورتین ٬ تغذیه را افزایش می دهد. اگرچه نقش AGRP در کنترل فیزیولوژیک تغذیه معلوم نیست ولی تولید زیاد AGRP بر اثر جهش ژنی در موش و انسان با مصرف زیاد غذا و چاقی همراه است.
NPY هم از نورون های اشتهازای هسته های قوسی آزاد می شود. زمانی که ذخایر انرژی بدن کم باشد ٬ نورون های اشتهازا وادار به آزادسازی NPY می شوند که اشتها را برمی انگیزد. همزمان ٬ صدور ایمپالس از نورون های POMC هم کاهش می یابد و بدین وسیله فعالیت مسیر ملانوکورتین کم می شود و اشتها بیشتر برانگیخته می گردد.